Συνείδηση είναι η νοητική δυνατότητα ενός οργανισμού η οποία του επιτρέπει, σε προέκταση των αισθήσεών του, να γνωρίζει και να κατανοεί τον εαυτό του, το περιβάλλον του, τα συμβαίνοντα γύρω του και μέσα του και να έχει το δυνατόν την αίσθηση της «θέσης» και της σημασίας του στον κόσμο καθώς και του αντίκτυπου των πράξεών του. Η ενσυνείδητη κατάσταση ως άμεση, ολοφάνερη, θεμελιώδης εμπειρία ζωής αποτέλεσε για τον Ρενέ Ντεκάρτ τη σταθερή αφετηρία στο έργο του για την «ανάπλαση» της πραγματικότητας.
Ετυμολογία
Η λέξη συνείδηση προέρχεται από το απαρέμφατο συν-ειδέναι < οίδα = γνωρίζω, (σύν+οιδα) = γνωρίζω καλώς, εξ ιδίας αντιλήψεως που αποδόθηκε και στα λατινικά με την ακριβή εννοιολογική της σημασία, ως conscientia, που σημαίνει γνωρίζω πλήρως. Την ίδια λέξη χρησιμοποιεί πρώτος ο Γάλλος φιλόσοφος Ντεκάρτ και λίγο αργότερα ο John Locke (Τζων Λοκ) στα αγγλικά ως Conscience που μεταγενέστερα μεταβάλλεται σε Concience. Από την ίδια ρίζα παράγονται οι λέξεις Sence = αίσθηση, sense = έννοια, αλλά και Science = επιστήμη που στα ελληνικά σημαίνει «προσήλωση του νου», από το αυτοτελές ρήμα επίσταμαι = γνωρίζω εμπείρως.
Όσον αφορά την ετυμολογία της λέξης συνείδηση και ο Γ. Μπαμπινιώτης εκφράζει την άποψη ότι προέρχεται από το απαρέμφατο συν-ειδ-έναι του ρήματος σύνοιδα = γνωρίζω καλά, ξέρω.
Χρήσεις του όρου
Η χρήση του όρου «συνείδηση» αντανακλά σε πολλές έννοιες:
Θεωρείται υπό μία έννοια συνειδητός κάποιος που είναι ξύπνιος ενώ όταν κοιμάται, όχι. Στην περίπτωση του ύπνου η έννοια της μη συνειδητότητας αποδίδεται ως η μη αισθητηριακή επαφή με τον «εξωτερικό» κόσμο, ενώ στον «εσωτερικό» του κόσμο το άτομο συνεχίζει να δρα συνειδητά.
Κάποιος θεωρείται ή θεωρεί πως δρα «ασυνείδητα» όταν δεν δίνει αναμενόμενη προσοχή σε αυτό που κάνει. Παράδειγμα είναι η οδήγηση αυτοκινήτου σε οικεία διαδρομή, όπου για κάποια χιλιόμετρα φαινόμαστε να οδηγούμε «ασυνείδητα» με την έννοια ότι οδηγούμε «μηχανικά» χωρίς να σκεφτόμαστε την ίδια την οδήγηση ή τη διαδρομή.
