Κοιλάδα είναι ένα επιφανειακό κοίλωμα, δηλαδή μια επιμήκης και σχετικά στενή εντομή στην επιφάνεια της Γης, που παρουσιάζει κλίση ως προς τον ορίζοντα. Μια πολύ βαθιά κοιλάδα μπορεί να χαρακτηριστεί ως φαράγγι ή χαράδρα, ενώ μια στενή ως στενά, πχ. τα στενά του Σαραντοπόρου. Σε μια κοιλάδα διακρίνεται ο πυθμένας και οι πλευρές.
Οι κοιλάδες έχουν ποικίλα σχήματα, τα οποία οφείλονται στα διαφορετικά πετρώματα που συναντά το νερό καθώς διαβρώνει όλο και βαθύτερα το έδαφος. Το αποτέλεσμα είναι αλλού να υπάρχουν καταρράκτες ή ορμητικά νερά και αλλού να σχηματίζονται λίμνες ποικίλου πλάτους και βάθους.
Ταξινόμηση
Αναλόγα με το τρόπο γέννησής τους, οι κοιλάδες χωρίζονται σε αρχικές, οι οποίες γεννήθηκαν ως αποτέλεσμα της κατασκευής του εδάφους (πχ εξαιτίας ενός ρήγματος) και αργότερα σμιλεύτηκαν από τη δράση των νερών, και σε διαβρωσιγενείς κοιλάδες. Οι κοιλάδες σχηματίζονται είτε από τη διάβρωση από ποταμούς ή παγετώνες. Στην πρώτη περίπτωση έχει σχήμα V και στη δεύτερη U.
Ένας ιδιαίτερος τύπος κοιλάδας είναι η κρεμαστή κοιλάδα, στην οποία ο πυθμένας βρίσκεται σε μεγαλύτερο υψόμετρο απ' ό,τι το κύριο κανάλι στο οποίο καταλήγει. Εμφανίζονται όταν ο αποδέκτης είναι κοιλάδα σχήματος U. Έχουν προέλευση συνήθως παγετωνική.
