Een locomotief wordt gebruikt voor het aandrijven van treinen of rangeerdelen. Bij getrokken treinen trekt de locomotief de trein. Bij trek-duwtreinen kan de locomotief de rijtuigen ook duwen. De locomotief wordt in dit geval bestuurd vanuit een stuurstandrijtuig.
Men kan locomotieven indelen naar hun energiebron:
stoomlocomotief
elektrische locomotief
diesellocomotiefEn naar hun functie, bijvoorbeeld:
rangeerlocomotief
goederentreinlocomotief
sneltreinlocomotief
Internationaal verkeer
Vanwege de verschillen in bovenleidingspanning tussen de spoorwegen van verschillende landen moeten treinen met een elektrische locomotief vaak van locomotief wisselen aan de grens. Dat is niet nodig bij het gebruik van diesellocomotieven of meersysteemlocomotieven, zodat men onafhankelijk is van de verschillende bovenleidingsspanningen en treinbeïnvloedingssystemen.
Steeds meer locomotieven zijn geschikt voor het rijden in verschillende landen. Voor het treinverkeer tussen Nederland en België worden al geruime tijd locomotieven ingezet die onder beide bovenleidingsspanningen kunnen rijden. In dit geval was dit relatief eenvoudig te realiseren doordat de systemen niet sterk van elkaar verschillen: in beide gevallen wordt gelijkspanning gebruikt, alleen de spanning verschilt: in Nederland 1500 V, in België 3000 V.
De Siemens ES 64 F4 is een voorbeeld van een locomotief die in vrijwel heel Europa kan en mag rijden.
