Een fenomeen of verschijnsel (van het Griekse φαινόμενον, phainomenon, iets wat gezien kan worden) is een observeerbare gebeurtenis, in het bijzondereen opmerkelijke gebeurtenis.
Kant
Het concept 'fenomeen' heeft een specifieke betekenis in de filosofie van Immanuel Kant. In Kritik der reinen Vernunft plaatst hij de term 'fenomeen' tegenover 'noumenon'. Fenomenen beschrijven de wereld zoals we deze ervaren en staan tegenover de wereld zoals zij onafhankelijk van onze ervaringen bestaat (Ding an sich). Mensen kunnen, volgens Kant, niet de ware aard van dingen kennen, alleen de dingen zoals ze ervaren worden. Zo zou filosofie — de term 'filosofie' verwees in de tijd van Kant naar wat we nu 'wetenschap' noemen — zich bezig moeten houden met het begrijpen van fenomenen.
De theorie van Kant heeft geleid tot een traditie in de filosofie die fenomenologie wordt genoemd. Belangrijke vertegenwoordigers in de fenomenologie zijn onder andere Hegel, Husserl, Heidegger, Merleau-Ponty en Derrida.
Kants beschrijving van fenomenen wordt ook als invloedrijk beschouwd in de ontwikkeling van psychodynamische modellen in de psychologie en van theorieën die de wijze beschrijven waarop de hersenen, verstand en de externe wereld met elkaar in interactie zijn.
Heidegger en Husserl
Het woord fenomeen is afgeleid van de mediale werkwoordvorm, (het onderwerp verricht de handeling bij zichzelf), φαίνεόθαι uit het Grieks.
